2018/03/19
پنج شنبه هفته گذشته در مرکز مطالعات دین و اقتصاد مراسم رونمایی از کتاب " مناسبات مدیریتی کنسرسیوم و صنعت نفت ایران" با حضور "فرشاد مومنی" عضوهیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی،"غلامحسین حسن تاش" کارشناس انرژی، و "لطف اله میثمی" مدیر مسئول نشریه چشم‌انداز، برگزار شد.
در آغاز این نشست فرشاد مومنی به مناسبت سالروز ملی شدن صنعت نفت، به یاد و خاطره "دکتر محمد مصدق" و ماجرای مجاهدت های او و یارانش در این رویداد تاریخی پرداخت و گفت: با انتشار کتاب " مناسبات مدیریتی کنسرسیوم و صنعت نفت ایران " تلاش کرده ایم که در این مراسم ، مروری هم بر بحث‌های مرتبط با ملی شدن نفت داشته باشیم.
وی در ادامه افزود: به اعتبار شرایط به نسبت پیچیده و خطیری که در کشور حاکم است، وقتی مباحث ماجرای ملی شدن نفت و پس از آن پیش می‌آید، به طور طبیعی ذهن همه به ایران و آینده کشور معطوف می‌شود که به واسطه وجود یک خلاء معرفتی بسیار بزرگ که در جامعه ما وجود داشت ،در کل قرن بیستم نیز هزینه آفرینی کرد. اگر این خلاء معرفتی رابه سامان نرسانیم این خطر وجود خواهد داشت که از این ناحیه، جامعه در معرض پرداخت هزینه سنگین بیشتر قرار گیرد.
عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی با اشاره به وجود خلاء معرفی در زمینه کارشناسی مسائل کشور اظهار کرد: نبود خلاء معرفی به نقش عوامل خارجی در سرنوشت توسعه کشور مربوط می‌شود که با کمال تاسف در این زمینه بیش از آنکه شاهد ارزیابی های کارشناسی عمیق و جدی باشیم، گویی همچنان در مسیر برخورد با فهم و ادراک مسائل کشوری گرفتاریم و این مناسبت ها بهانه ای برای بیرون آمدن از این حالت است.
مومنی با تاکید بر تاریخ اقتصاد ایران بیان کرد: از نیمه دوم قرن 19 تا به امروز هر کشوری در دنیا به سطوحی از موفقیت در توسعه دست یافته که رکن بسیار مهم آن برخورد عالمانه و واقع بینانه با محدودیت های حاکم بر نظم جهان، فرآیند توسعه را تحت تاثیر قرار می‌دهد. در مورد تاریخ اقتصاد ایران، در قرن 20 دو تجربه بسیار قابل اعتنا وجود دارد که برای فهم واقع بینانه ما در رابطه با امر خارجی در شرایط کنونی ایران کمک خواهد کرد.
وی با اشاره بر انقلاب مشروطیت تاکید کرد: ماجرای انقلاب مشروطیت 1906، همزمان با ایامی مقاربت داشت که در اروپا میان انگلستان و روسیه تعارض منافع بسیار شدید رخ داده بود که یک رویداد بسیار مهم تلقی می‌شود که علی رغم تعارض منافع در مقایس آنها، وقتی که انقلاب مشروطیت در ایران به پیروزی رسید، برای مهار جنبش اجتماعی فراگیر مردم ایران این دو کشور در حیطه خاص ایران با یکدیگر متحد شدند و حاصل آن قرارداد مرتبط با 1907 شد که آنها اجازه ندادند این تعارض منافع، اختلالی بر کنترل برنامه ریزی شده ایران باشد.
عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی یادآور شد: در تحلیل هایی که راجع به ملی شدن نفت مطرح می‌شود در بهترین حالت با برجسته شدن نقش عناصر خارجی، ذهن‌ها معطوف به جنگ سرد می‌شود که البته از ناحیه جنگ سرد، جنبش ملی شدن نفت در ایران نیازمند واکاوی های جدی خواهد بود، چرا که دقیقا در کادر توافق شده ای که در این ایام با عنوان توازن وحشت از آن نام برده می‌شد، روس ها در برابر دولت مصدق درست به سبک کارشکنانه ای که در انقلاب مشروطیت رخ داد، مرزبندی داشتند. حتی طلب های ایران طوری به طول انجامید تا رژیم کودتا پیروز شده و با آنها مسائل را با عوامل پس از کودتا حل و فصل کردند.
وی با اشاره بر اتفاقات رخ داده در دوران پس از جنگ جهانی دوم خاطر نشان کرد: دوران پس از جنگ جهانی دوم به یک اعتبار بسیار مهم دیگر به ویژه برای ایران قابل بررسی است و هر نوع تحلیلی که این جنبه اخیر را نادیده بگیرد، نمی تواند برخورد واقع بینانه و دقیق راجع به اتفاقات رخ داده در آن ایام بر کشور را داشته باشد. دوران پس از جنک جهانی دوم علاوه بر آنکه جنگ سرد بود بلکه دوران جایگزینی نظم امریکایی حاکم بر جهان به جای نظم انگلیسی حاکم بر جهان به شمار می‌آید که این مسئله تعارض منافع عمیق میان انگلستان و امریکا در آن ایام را شکل داده بود.
عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی در ادامه افزود: توجه به ماجرای کودتا از این ناحیه می‌تواند برای ما عبرت آموز باشد که باز هم به اعتبار حساسیت‌ها و ضریب اهمیت بالای استراتژیک و ژئواستراتژیک ایران، شاهد بودیم که علی رغم اینکه تعارض منافع در مقیاس جهانی بین امریکا و انگلیس وجود داشت، به اعتبار تجربه های منفرد براندازانه امریکا و انگلیس بر علیه دکتر مصدق که با شکست مواجه شد، ملاحظه می‌کنیم که دوباره در اینجا این دو قدرت جهانی با وجود تعارض منافع که در بقیه نقاط جهان محفوظ نگه می‌دارند اما برای مهار جنبش آزادی بخش و استقلال طلبانه مردم ایران، با یکدیگر هماهنگی می‌کنند. این مسئله برای فهم بسیاری از نکته های حیاتی دوران پس از کودتا حائز اهمیت است.
مومنی با اشاره ای به مسائل مرتبط با ماجرای اصلاحات ارضی در ایران تاکید کرد: ماجرای اصلاحات ارضی به همان اندازه ای که معطوف به ملاحظات جنگ سرد بوده به همان میزان، مضمون همر استاسازی ساختار قدرت و ثروت در ایران با نظم امریکایی حاکم بر جهان نیز بود، که آن هم از جنبه ای مسئله بسیار مهم و حیاتی برای کشور به شمار می‌رود.
وی در رابطه با تجربه کنسرسیوم اظهار کرد: اینکه گفته می‌شود درباره نقش عوامل جدی نیازمند کارهای جدی هستیم، یک وجه آن این است که در خود تجربه کنسرسیوم به روشنی رفتارهای بلوک قدرت در دوره پسا کودتا دائما و همواره سایه سنگین جنبش ملی شدن نفت را می‌توان رد گیری کرد، یعنی برخلاف اتفاقات قبل از آن که یک رابطه مطلقا یک سویه از ناحیه قدرت مسلط با ایران بنا بوده، افعال منفی در دوره پس از کودتا با راه اندازی شرکت سهامی که یکی از برنامه های توزیع منافع بود، اقدام کردند و دریافتند که برخورد قطبی و بیش از حد غیر عادلانه در هر زمینه ای مناسبات را ناپایدار می‌کند و حتی پس از کودتا، بر همین اعتبار، اصراری بر احیای قرارداد دارسی ندارند و رغبتی از خود نشان ندادند. علاوه بر همه اینها، بسیاری از محدودیت هایی که پیش از ملی شدن نفت وجود داشته، از میان برداشته شد.
مومنی در ادامه گفت: بحث این است که آنها خودشان را اصلاح کرده و تا آنجایی که امکان داشته، سعی کردند کمتر در معرض ناپایداری قرار بگیرند. اما به واسطه وجود خلاء معرفتی در کشور ما در زمینه نقش عوامل خارجی و برخوردهای مطلق غیر قانونی در این زمینه، به ویژه طی دو دهه گذشته، در ایران کسانی را مشاهده می‌کنیم که در سایه این خلاء معرفتی گویی از آن سوی بام افتاده اند یعنی وقتی که می‌خواهند با کشورهای خارجی قرارداد ببندند، نه تنها منافع ملی را در اولویت قرار نمی دهند بلکه به صراحت ادعا می‌کنند که هدف آنها ایجاد جذابیت برای کشورهای خارجی است.
عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی با تاکید بر نقش عوامل داخلی به عنوان عوامل غیر کارشناسی و متضرر در جامعه ادامه داد: در ایران به طرز فاجعه آمیز و پرخسارتی، رویکردهای منحط و غیر کارشناسی را در قراردادهای بیع متقابل شاهد بودیم که برای کشور ما هزینه های سنگینی در برداشته است که متاسفانه در سایه افزایش قیمت نفت، آن فهم کارشناسی بایسته از هزینه هایی که از این ناحیه به نظام ملی تحمیل شد، پدید نیامد و خطاکارها توانستند در سایه افزایش قیمت نفت، مسئولیت گریزی کرده و امکان انباشت یک تجربه عالمانه در این زمینه فراهم نشد.
وی در رابطه با قرارداد IPC اظهار کرد: در حال حاضر به وضوح ادامه همان بینش منحط را در قراردهای موسوم به IPC هم می‌توان مشاهده کرد که طرفداران این قراردادها خیلی صریح و شفاف اظهار می‌کنند که محوریت آنها ایجاد جذابیت در طرف قراردادهای خارجی است و نه لحاظ کردن مبارزات توسعه ای ملی در ایران و تمامیت ارضی کشور در حیطه قراردادهای نفتی است. اگر در این زمینه در بهترین حالت بخواهیم این طرز برخورد سهل انگارانه را تفسیر کنیم، می‌توان حمل بر صحت کرده و گفت که این هم یکی از ابعاد فاجعه آمیز، سلطه غیر متخصص ها بر مقدرات نفتی کشور است.
مومنی در ادامه خلا معرفتی در کارشناسان کشور یادآور شد: آنهایی که صلاحیت علمی کافی در این زمینه نداشته و به خاطر جذابیت های رانتی نفت، مسئولیت می‌پذیرند، متاسفانه کشور را از این بابت دامن گیر هزینه های بسیار زیادی کرده اند و در ادامه این خلا معرفتی راجع به تنظیم صحیح مناسبات ما با دنیای خارجی، می‌توانیم یک اعلام خطر بسیار جدی را مطرح کرده و از دلسوزان کشور دعوت به عمل آورده که راجع به این قضیه هم به اندازه اهمیتی که داشته، تامل کرده و آن هم طرز برخوردی است که با وام گیری خارجی در ایران صورت گرفته است.
عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی در رابطه با واگیری از کشورهای خارجی بیان کرد: با کمال تاسف گروه های ذینفعی وجود دارند که به گونه ای فضا سازی کرده اند که گویی نفس وام گیری خارجی یک موفقیت محسوب می‌شود و به همین خاطر در سند لایحه بودجه سال 96 شاهد مطالبه مجوز 50 میلیارد دلار فاینانس از طرف قوه مجریه در مجلس بودیم که وام گیری از کشور خارجی غیر توسعه ای ترین و گرانترین شیوه تامین مالی محسوب می‌شود، صرف نظر از اینکه کشور از نظرمالی در تنگنا قرار دارد یا نه.
وی ادامه داد: حتی اگر به جمع بندی برسیم که نیاز به منابع خارجی داشته باشیم، این شیوه برخورد مطالبه از مجلس بدون وجود برنامه مشخص در رابطه با نحوه تخصیص این منابع وام گرفته شده، وجود ندارد. این رفتار سهل انگارانه را باز هم مشاهده می‌کنیم که دوباره در بودجه سال 97 نیز تکرار شده است. بنابراین ما بشدت نیازمند بحث های کارشناسانه ایم که آن را در رابطه با نقش عوامل خارجی در توسعه ملی در دستور کار قرار دهیم و آنهایی که می‌خواهند کشور را در اختیار خارجی قرار دهند، را شناسایی کنیم .هر چیزی که از علم و منطق و خرد کارشناسی فاصله بگیرد به یقین به نفع کشور تمام نخواهد شد.
مومنی برای قرار گیری در مسیر خرد و معرفت تاکید کرد: برای اینکه در مسیر خرد و معرفت قرار بگیریم شاید یکی از حیاتی ترین کارها، ثبت و ضبط تجربه های تاریخی کشورمان در این زمینه است. اگر دقت کنیم احمد اشرف در کار درخشان خود به عنوان "موانع تاریخی رشد سرمایه داری در دوره قاجار"، تجربه تاریخی ایران را تا پایان دوره قاجار اینگونه به تصویر کشیده که به لحاظ مفهومی تعبیر رشد اقتصادی در شرایط نیمه استعماری را به کار می‌برد که این بلاتکلیفی اندیشه ای، موجب شده که در مناسبات بین المللی به شکل هایی در کل دوره قاجار و در دروره پسا قاجار، عملا همه هزینه های یک کشور مستقل را می‌پردازیم بدون اینکه قادر باشیم از ظرفیت ها و فرصت های این استقرار در جهت اهداف توسعه ای بهره ببریم. عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی تاکید کرد: از کوشش های دکتر حسن تاش و همکارانش در کتاب "مناسبات مدیریتی کنسرسیوم و صنعت نفت ایران"، برای ارتقا بنیه همکارانه کارشناسی در جهت مواجه خردورزانه با مناسبات بین المللی می‌توان بهره برد.
وی با تاکید بر اهمیت مسائل بین المللی کشور یاد آور شد: موارد زیادی وجود دارد که باید به آنها توجه کنیم. یکی دیگر از مباحثی که باید فهم عالمانه و عمیق بر آن داشته باشیم مرتبط با شوک های نفتی است و در این زمینه هم کشور ما باز دچار گرفتاری های زیادی است و برخوردهای سیاست زده ای که بخصوص طیف سلطنت طلب ها و طیف مارکسیست ها که عادت به قطبی نگری دارند، موجب شده اند که ما هنوز هم فهمی که روشمند بوده و هویت جمعی پیدا کرده باشد را از تجربه این شوک ها در حد نصاب نداشته باشیم، در صورتی که به شدت بر آن نیازمند هستیم. از این زاویه تا زمان حصول به دانایی جمعی باید دست کمک به سوی اخلاق معرفت و شکل گیری نظام خلاق و فعال دیده بانی در این زمینه مطالبه کنیم و همینطور برجسته کردن این مطالبه و بستر سازی در نظام پژوهشی و آموزشی و اجرایی کشور که هر نوع تصمیمی در رابطه با توسعه گرفته می‌شود و معطوف به نوعی رابطه با کشور خارجی داشته باشد باید حتما عنصر کارشناسی ، حرف اول را بزندکه ما به شدت نیازمند هستیم که در این زمینه کارهای جدی به انجام برسانیم.
عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی در پایان خاطر نشان کرد: با کمال تاسف به اعتبار مضمون رانتی محاسبات نفتی اقتصاد سیاسی ایران، مسائل مربوط به حیطه نفت با عدم شفافیت غیر عادی و نوعی مشارکت زدایی در این زمینه همراه است که امیدواریم با برانگیخته شدن حساسیت های کافی در این زمینه، چشم اندازهای مثبت تری در سال های پیش رو در این زمینه شاهد باشیم.
منبع: روزنامه عصر اقتصاد